Hasan el-Basrî’nin Bazı Önemli Sözleri Üzerine

Hasan el-Basrî (ö. 110/728), tabiîn döneminin en önemli âlimlerindendir. Kendisi Kur’ân’a, sünnet’e ve akla önem veren bir şahsiyyettir.

Mesela o şöyle söylemektedir:  “Allah Teâlâ, yalnızca ilmi olana değil, derin anlayış ve kavrayışı olana değer verir.”

Hasan el-Basrî, bu sözüyle sırf bilginin yeterli olmadığını, kritik analitik düşünmek gerektiğini, basiret ve feraseti artırmanın şart olduğunu ifade etmeye çalışmıştır.

Nitekim onun yanında birisinin “salih ve iyi bir insan” olduğu söylendiğinde hemen “Aklı nasıldır?” diye sorardı. Hasan el-Basrî, bununla söz konusu kişinin her duyduğuna hemen inanmayan, sorgulayan ve eleştirel düşünen biri olup olmadığını öğrenmek isterdi. Çünkü ona göre bilgiyi dolgu malzemesi olarak kullananlar, işin özünü bırakıp kabuğu ile ilgilenenler, atıl bilgiyi toplayıp aktaranlar büyük bir hata ve yanılgı içindedirler. Böylelerinin ne kendilerine ne de başkalarına faydası dokunabilir.

Nitekim Hasan el-Basrî, bir başka sefer şöyle söylemiştir: “Allah’ın kitabından bir delile dayanmayan her görüş hakikatten bir sapmadır.”

O, bu veciz sözüyle Kur’ân’a ne kadar büyük değer verdiğini göstermiş, etrafında olup da yanlış yapanları ve hakikatten uzaklaşanları nazik bir şekilde uyarmıştır.

Hasan el-Basrî, bir başka sefer şöyle söylemiştir: “Ahmaklardan ne kadar uzak durulursa Allah’a o kadar yaklaşılır. Akıllı kimseler ortak hareket ederse Allah’ın dini güçlenir.”

Görüldüğü üzere Hasan el-Basrî, İslâm’a hizmet için aklı kıt adamların önemli mevkilere getirilmemesini ve akıllı kimselerin ortak hareket etmelerini tavsiye etmektedir. Nitekim ona göre istişareye önem veren kimseler ortak aklı devreye sokarlar, sorunları en aza indirirler ve böylece her konuda başarılı olurlar.

Sonuç olarak, Hasan el-Basrî’nin mezkûr sözlerinden herkesin çıkartacağı dersler olduğu muhakkaktır. (01.04.2016)

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Emin SEYHAN      

Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi